„Trójca Święta” z Kościoła Mariackiego w Gdańsku

tempera na desce dębowej; retabulum obrazowe 170 x 161 cm

nr w bazie strat wojennych: 49969

Zaginięcie obrazu Św. Trójcy uważane jest za najdotkliwszą stratę w całym zespole obrazów należących od XV wieku do Kościoła Mariackiego.

Miejsce przechowywania obrazu zostało ujawnione w 1999 roku w publikacji Irene Geismeier, w której wykazała, że obraz przechowywano do 1972 roku w siedzibie Konsystorza Ewangelickiego w Berlinie przy ul. Jebenstraße 1, a następnie 14 lutego 1972 roku został zdeponowany w Galerii Malarstwa Berlin-Dahlem (obecnie Gemäldegalerie na tzw. Kulturforum). Był nawet prezentowany w berlińskim Bode Museum.

Choć odnaleziony, ciągle do Polski nie wrócił.

Dzieło powstało jako fundacja elitarnego bractwa św. Jerzego dla kaplicy bractwa w Bazylice Mariackiej w Gdańsku, najpewniej w pierwszej ćwierci XVI wieku. Wykonał je prawdopodobnie artysta wykształcony w Niderlandach.

Główne przedstawienie tej nastawy ołtarzowej stanowi obraz Trójcy Świętej w wersji Pietas Domini. Bóg Ojciec stojący pośrodku obrazu w tiarze i ciemnobłękitnym płaszczu lamowanym ornamentalnym pasem podtrzymuje nagie ciało Chrystusa z krwawiącymi pięcioma ranami i stopami wspartymi na globie. Między głowami Ojca i Syna umieszczona została gołębica - symbol Ducha Świętego. W tle widoczna brokatowa żółto-brązowa kotara unoszona przez cztery anioły.
Predellę dekorowały trzy przedstawienia: Trójca Święta, w tym przypadku jako Tron Łaski, św. Jerzy oraz święty, identyfikowany jako św. Olaf.

Istnieją liczne źródła potwierdzające obecność omawianej nastawy ołtarzowej w tym miejscu aż do wybuchu II wojny światowej – m.in. lokalna prasa międzywojnia, a także dokumenty finansowe i sprawozdania dotyczące prac konserwatorskich w Kościele Mariackim przeprowadzonych w latach 30. ubiegłego wieku.

Losy retabulum w czasie wojny nie są znane. Wiadomo, że gdańscy konserwatorzy prof. Willi Drost (dyrektor Muzeum Miejskiego w Gdańsku, późniejszy konserwator zabytków Wolnego Miasta Gdańska) i Erich Volmar począwszy od 1942 roku rozpoczęli demontaż wyposażenia tamtejszych kościołów, a działaniom tym towarzyszyły prace inwentaryzacyjne. W latach 1942-44 zewidencjonowano 13 gdańskich świątyń, zaś zdemontowane elementy wystroju Kościoła Mariackiego przewieziono do składnic w Kartuzach, Hopowie, Mierzeszynie i Lublewie.

W zbiorach polskich zachowało się jedynie biało czarne zdjęcie oraz wiele przedwojennych dokumentów.

oprac. Marianna Otmianowska